SIK SIK PATLAYAN DSİ İSALE HATTI BİLGİ NOTU
Muğla İli, Bodrum İlçesi’nde 2001 yılında Bodrum Belediyeler Birliği ile DSİ Genel Müdürlüğü arasında 1053 Sayılı Kanun kapsamında imzalanan protokol uyarınca, DSİ tarafından inşa edilen Bodrum İçme suyu sistemine dair hazırlanmış bilgi notudur.
12.09.2006 ve 25.12.2009 tarihlerinde DSİ Genel Müdürlüğü tarafından yapılan ihaleler kapsamında; 82.772 m CTP, 57.652 HDPE, 6.025 m Çelik boru imalatı, 20 adet depo, 40.000 m³/gün kapasiteli içme suyu arıtma tesisi yer almıştır.
17 Km’lik Kısmın Çelik Borularla Değişimi
2011 yılı sonunda devreye alınan sistemde meydana gelen büyük ölçekli arızalar engellenemeyince 82.772 metre hattın Güvercinlik – Torba Kavşağı güzergahındaki yaklaşık 17 km’lik kısmı “Bodrum Yarımadası İçmesuyu Tesisleri Tamamlama İnşaatı” adı altında 29.11.2013 tarihinde yapılan ihale ile çelik borularla değiştirilmiştir.
DSİ İsale Hattı ve Borçlarının Muğla Büyükşehir Belediyesi’ne Devri
Tamamlama inşaatı adı altında yapılan 17 km çelik hat da dahil edilerek Bodrum Belediyeler Birliği, 1053 Sayılı Kanun uyarınca 105 Milyon TL. borçlandırılmış ve 6360 Sayılı Kanun gereğince tüm borç, Muğla Büyükşehir Belediyesi’ne devredilmiştir. DSİ Genel Müdürlüğüne MUSKİ tarafından borcun tamamı olmamakla birlikte, CTP borular hariç; çelik boru, depolar ve içme suyu arıtma tesisi ile ilgili borçların ihtirazi kayıtla geri ödendiği bilgisine ulaşılmıştır.
3000 Üzerinde Patlama
2014 yılında MUSKİ Genel Müdürlüğü’nce sistemin işletilmeye başlanmasına müteakip; çelik hatlarda hiç arıza oluşmamasına rağmen, CTP ve HDPE cinsi borularda meydana gelen ve 3000’in üzerinde sayıda arızaların sebepleri aşağıda sıralanmıştır.
Patlama Nedenleri ve Diğer Tespitler
• Ülke genelinde basınçlı hatlarda ve deprem bölgelerinde tercih edilmeyen ancak, proje kapsamında kullanılan Cam elyaf takviyeli polyester (CTP) boruların; yine DSİ tarafından yayımlanan “CTP Borular Genel Teknik Şartnamesine” dahi uygun olmadığı bu nedenle de çok düşük basınçlarda arızalara sebep olduğu,
• Boru cinsi ve SN değerine uygun olmayan dolgu (örtü) malzemesi ve örtü kalınlıkları (yüksekliği) olan yerlerin bulunduğu,
• Projelerde gösterilen hendek kesitinin sürekliliğinin tam olarak sağlanamadığı, masif kayalara denk gelen imalatlarda hendek çeperlerinin boru gövdesine yer yer temas ettiği,
• Projesinde kazıdan çıkan malzeme olarak geri dolgu gösterilen hendek üstü dolgusunun, kayalık zeminden elde edilen kaya ve taş parçalarıyla yapıldığı, bazı yerlerde boru sınıf ve cinsine uygun olmayan yüksek geri dolgu (örtü) kullanıldığı,
• CTP borularda meydana gelen arızaların uzun süreli su kesintilerine sebep olduğu gibi arızalarda meydan gelen büyük çukurların trafik kazalarına, yüzeye çıkan suyun da sel etkisine sebep olması nedeniyle vatandaşların can ve mal güvenliğini riske attığı,
• 29.11.2013 tarihinde ihalesi yapılarak Bodrum Yarımadası içme suyu tamamlama inşaatı adı altında yürütülen 17 kilometrelik Güvercinlik – Torba Kavşağı güzergahındaki imalatın alternatif hat olarak lanse edilse de aslında büyük sorunlara sebep olan CTP boruların çelik borularla değişiminden ibaret olduğu,
• HDPE borulardan alınan numunelerde içeriğinde yer alması zorunlu olan “Karbon Siyahı” maddesinin gerektiği oranda bulunmadığı,
• HDPE boru hatlarındaki kaynak probleminden ötürü boru yataklama dolgusunda yer yer boşalmalara sebebiyet verdiği ve bununda patlamaların önemli sebeplerinden olduğu,
• HDPE boru etrafından çıkarılan dolgu malzemelerinde iri taşların bulunduğu bunun boruya zarar verdiği,
• Proje projeksiyonu kapsamında bulunan gelecekteki nüfus ve nüfusa bağlı içme suyu ihtiyaç debileri TÜİK verileri dikkate alınarak hazırlanmış olup Bodrum İlçesinin turizm bölgesi olmasından kaynaklı TUİK verilerine (adrese dayalı nüfus kayıt verileri) yansımayan ikincil konut ve yazlık konut sayısı ve bu konutlara bağlı mevsimsel nüfus hareketleri (yerleşik nüfusun kat kat fazlası), günübirlik nüfus hareketleri ile turizm ve ticari faaliyetlerden kaynaklı nüfus hareketlerinin isabetli tahmin edilememesinden ötürü proje projeksiyonu doğrultusunda hesaplanan içme suyu ihtiyaçlarının yeterli olmadığı,
• Geçici kabul esnasında belirlenen eksikliklerin belirli kısmının yüklenici tarafından yapılmadığı vb.
Hususlar tespit edilmiştir.
Geçici Kabul ve Kesin Kabul Konuları
Yapılan tespitler ışığında 2014 yılı seçimlerinden önce Bodrum Belediyeler Birliği tarafından geçici kabulün yapıldığı, 6360 Sayılı kanun gereği Muğla Büyükşehir Belediyesi’ne devri ile MUSKİ tarafından 25.07.2014 tarihinde kesin kabullerin yapılmasına şerh konulduğu ve CTP ile HDPE borulardaki imalat ve malzemeden kaynaklı hataların giderilmesi gerektiği resmi yazı ile DSİ 213. Şube Müdürlüğüne bildirilmiştir. DSİ tarafından imalat ve malzeme hataları giderilmemiştir. Muhalefet şerhine rağmen kesin kabul işlemlerinin DSİ tarafından tamamlandığı, çalışma grubumuz tarafından şifahen öğrenilmiştir.
DSİ’de Soruşturma
Yapılan girişimlerden sonuç alınamaması üzerine; 2017 yılında Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Osman GÜRÜN’ün, dönemin ilgili bakanı Sn. Prof. Dr. Veysel EROĞLU nezdinde yürüttüğü girişimlerle konuyla ilgili soruşturma başlatılmış olup, halen sonuçlanıp sonuçlanmadığı, nasıl sonuçlandığı bilinmemektedir.
İptal Olan İhale
DSİ tarafından, HDPE depo bağlantı hatlarının yenilenmesi ile ilgili 02.06.2020 tarihinde ihale yapılacağı bildirilmiş ancak ihale iptal edilmiştir.
DSİ Bölge Müdürlüğü Ziyaretimiz
29 Eylül 2020 tarihinde Aydın’da DSİ 21. Bölge Müdürü ziyaretimizde, DSİ Bölge Müdürümüz ihale şartnamesinde, malzeme seçiminde, imalatta, kontrolörlük mekanizmasında ve ilaveten işletmede sorunlar olduğunu beyan etmiş, konunun mahkeme sürecinde olduğu, çözümü için DSİ Genel Müdürlüğü, bakanlık ve/veya daha üst seviyelerde temaslar kurulması tavsiyelerinde bulunulmuştur. Bu tavsiyeye uyarak Muğla Milletvekilimiz Yavuz Demir ile müteakip defalar yazılı ve sözlü olarak görüşme talep etmemize rağmen çalışma grubumuza randevu verilmemiştir.
Dava Süreçleri
Dağıtım hatları olan HDPE borular ile ilgili MUSKİ’nin açtığı dava devam ederken ilgili kurum DSİ kusurları kabul edip, bu hatlar ile ilgili borç tahakkuklarını kaldırıp, idari olarak konunun çözümüne gittiği için dava geri çekilmiştir. MUSKİ yarımada genelinde kendi imkanları ile HDPE boruları değiştirmeye başladı.
Ana isale hattı CTP borular ile ilgili tespit davası da MUSKİ lehine sonuçlanmıştır. Tespit davasının ardından zararların tazmini, borçların kaldırılması, boruların DSİ tarafından yenilenmesi ile ilgili taleplerle açılan dava devam etmektedir. Bodrum Yarımada’sının kuzey ve güneyinde her an patlamaya namzet yaklaşık 66 km uzunluğundaki CTP borular büyük sıkıntı yaratmaktadır.
SONUÇ
Anadolu’nun değişik yerlerinde kullanılan SN 2500 N/m2 normunda CTP borular tamamen çelik veya duktil borularla değiştirilmiştir. CTP borularla ilgili konunun da mahkeme sonucu veya DSİ tarafından yapılan iç soruşturmanın sonucu beklenmeksizin ivedilikle çelik veya duktil borularla değişmesini, Bodrum’un bu dertten tamamen kurtulmasını talep etmekteyiz.
Bodrum Kent Konseyi | Su Çalışma Grubu
Gürol İNAN | Elektronik ve Haberleşme Y.Müh. – Çalışma Grubu Kolaylaştırıcısı
Av. İzzet KAYAHANLI | Muğla Barosu Çevre Komitesi Temsilcisi – Hukuk Danışmanı
Tuğrul ACAR | Geçmiş Dönem Bodrum Belediye Başkanı
Mehmet ÜLKÜM | Geçmiş Dönem Gümüşlük Belediye Başkanı
Eftal KÖKLÜ | İnşaat Mühendisi
Hasan PAÇAL | İnşaat ve Çevre Y.Mühendisi – Emekli DSİ Bölge Müdürü
Bodrum Kent Konseyi | Su Çalışma Grubu – Basın Açıklaması
SIK SIK PATLAYAN DSİ İSALE HATTI
15 Ağustos 2020 tarihinde DSİ İsale Hattı’nın Torba mevkiinde patlayarak bütün Bodrum’un 36 saatlik su kesintisine sebebiyet vermesinin ardından, olay yerinde bir basın açıklaması yapmıştık. 05 Eylül 2020 tarihinde, çok kez patlayan DSİ İsale Hattının ıslahı, artan Bodrum nüfusuna yetmeyen su için ilave arz imkanları, yarımadanın atık su altyapı ihtiyaçları konularında ilgili kurumlarla müzakereler yürüterek çözüme ulaşmak amaçlı olarak Bodrum Kent Konseyi bünyesinde Su Çalışma Grubu’nu kurduk.
MUSKİ ile Temaslarımız
İlk işimiz MUSKİ yetkililerinden patlayan borular ile ilgili bilgi almak oldu. Bu bilgileri daha önce değişik vesilelerle kamuoyuyla paylaşmıştık. Bugün DSİ İsale Hattı borularının neden sık sık patladığı ile ilgili raporumuzu basınımızla bilgi notu olarak basın açıklamamızın ekinde ayrıca tekrar paylaşacağız. Kuruluşumuzdan bugüne, üç yıllık bu süreçte MUSKİ ile konunun çözümüne ilişkin temaslarımız hep devam etti.
Aydın DSİ 21. Bölge Müdürü ile Görüşmemiz
Bu bilgiler ışığında 29 Eylül 2020 tarihinde Aydın DSİ 21. Bölge Müdürü’nü ziyaret ettik. DSİ Bölge Müdürü ihale şartnamesinde, malzeme seçiminde, imalatta, kontrolörlük mekanizmasında sorunlar olduğunu kabul etmiş, konunun mahkeme sürecinde olduğu, çözümü için DSİ Genel Müdürlüğü, bakanlık ve/veya daha üst seviyelerde temaslar kurulması tavsiyelerinde bulunmuştur.
Muğla Milletvekili Yavuz Demir ile Görüşme Çabamız
Bu tavsiyeye uyarak ilgili temaslarda vesile olmasını talep etmek üzere önceki dönem Muğla Milletvekili Yavuz Demir ile 13 Ekim 2020 ve 20 Nisan 2021 tarihlerinde iki kez yazılı ve defalarca sözlü olarak görüşme talep etmemize rağmen çalışma grubumuza maalesef randevu verilmedi. Oysa su hakkı, yaşam hakkıdır. Su siyaset üstü bir konudur. Bodrum’da su sorunu yaşandığında oy verdiği partiye bakılmaksızın herkes olumsuz etkilenmektedir. Tutumu tasvip etmek mümkün değildir.
DSİ’de Soruşturma
2017 yılında Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Osman GÜRÜN’ün, dönemin ilgili bakanı Prof. Dr. Veysel EROĞLU nezdinde yürüttüğü girişimlerle konuyla ilgili soruşturma başlatıldığını biliyoruz. 2021 yılında katıldığımız Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın düzenlediği Entegre Kentsel Su Yönetim Planı toplantısında DSİ yetkilileri soruşturmanın devam ettiğini söylemişlerdi. Aradan yıllar geçtiği halde soruşturmanın sonuçlanıp sonuçlanmadığını, sonuçlandıysa nasıl sonuçlandığını bilmiyoruz ama o dönem DSİ Bölge Müdürlüğü’nde idari sorumluluğu olanlar, proje ve kontrol mekanizmalarında teknik sorumluluğu olanlar bugün genel müdürlük katlarında oturduğu için soruşturmadan bir sonuç çıkacağına dair bir umudumuz da yok.
Dava Süreçleri
Dağıtım hatları olan HDPE borular ile ilgili MUSKİ’nin açtığı dava devam ederken ilgili kurum DSİ kusurları kabul edip, bu hatlar ile ilgili borç tahakkuklarını kaldırıp, idari olarak konunun çözümüne gittiği için dava geri çekilmiştir. MUSKİ yarımada genelinde kendi imkanları ile HDPE boruları değiştirmeye başladı.
Ana isale hattı CTP borular ile ilgili tespit davası da MUSKİ lehine sonuçlanmıştır. Tespit davasının ardından zararların tazmini, borçların kaldırılması, boruların DSİ tarafından yenilenmesi ile ilgili taleplerle açılan dava devam etmektedir. Bodrum Yarımada’sının kuzey ve güneyinde her an patlamaya namzet yaklaşık 66 km uzunluğundaki CTP borular büyük sıkıntı yaratmaktadır.
CTP Boruların Değişimi
Bodrum dışında, Anadolu’nun değişik yerlerinde kullanılan SN 2500 N/m2 normunda CTP borular tamamen çelik veya duktil borularla değiştirildiği halde Bodrum adeta cezalandırılmaktadır. Ve bu boru cinsi DSİ tarafından artık hiçbir yerde kullanılmamaktadır.
Su Arzı Eksikliği
DSİ Vakfı’nın “Su Dünyası” yayınının Ekim 2011 tarihli 99. sayısında; yarımadanın su ihtiyacının 2040 yılına kadar karşılandığı iddia edildiği halde, devreye alındığı tarihten beri hem boru patlakları sorunu, hem de su arzı ile ilgili yetersizlik vardır. 2023 yılı itibarı ile sağlanacağı öngörülen miktar 29,5 milyon m3 olduğu halde Bodrum’a Geyik Barajı, Mumcular Barajı, Çamköy ve diğer kuyulardan yılda yaklaşık 22,5 milyon m3 su arzı sağlanabilmektedir. Tahakkuk eden miktar ise 17,8 milyon m3’tür. Oysa Bodrum’un su ihtiyacı 44,4 milyon m3’tür. Her yıl ihtiyaç 1 milyon m3 seviyelerinde artmaktadır. Borular patlamasa da suyumuz yetmemektedir. Su arzı sağlanması konusu DSİ uhdesindedir. Ayrıca mevcut ana isale hattı yıllık 31,5 milyon m3 suyu iletme kapasitesindedir. Bu nedenle de yeni ana isale hattı ihtiyacı vardır.
Su Oburu Termik Santraller
Bölgedeki Yatağan Termik Santrali Bahçeyaka’daki kuyulardan, Yeniköy Termik Santrali ise Geyik Barajı ve Milas Dereköy’deki kuyulardan, Kemerköy Termik Santralı ise Milas Dereköy’deki kuyulardan soğutma suyu olarak yılda yaklaşık 30 milyon m3 su kullanmaktadır. Kemerköy bir miktar soğutma suyu ihtiyacını da deniz suyundan sağlamaktadır. Bu miktar Yatağan, Milas ve Bodrum’a verilebilen su miktarı kadardır. Su Tahsisleri Hakkında Yönetmeliğin 7’nci maddesi gereği birinci seviyede öncelik içme ve kullanma suyunun karşılanmasıdır. Enerji üretimi ve sınai su ihtiyaçları dördüncü öncelik sırasındadır. Geyik Barajı ve kuyulardan termik santrallere su verilmesi derhal durdurulmalıdır.
DSİ’den Taleplerimiz
Halen yıllık 29,5 milyon m3 olan içme suyu tahsis miktarının, ilgili yönetmelikteki hükme uygun şekilde önceliğin içme suyuna verilerek, asıl güncel ihtiyaç miktarı olan yıllık 44,5 milyon m3’e ivedilikle yükseltilmesi, uzun vadeli projeksiyon hesaplamaların yeniden yapılarak 2053 yılına kadar yetecek su miktarının temini için gerekli planlamanın yapılması, Cumhurbaşkanlığı ve DSİ yatırım programında olan günlük 40.000 m3 kapasiteli Güvercinlik İçme Suyu Arıtma Tesisi 2. Etap inşasına ivedilikle başlanması, iç soruşturmanın tamamlanarak kamu zararına yol açanların cezalandırılması, MUSKİ ile ana isale hattı CTP borularının yenilenmesi hususunda, HDPE borularda olduğu gibi uzlaşı sağlanmasını bekliyoruz.
MUSKİ’den Taleplerimiz
Patlamaların yarattığı can ve mal güvenliği tehditleri, su arzı eksikliği varken patlamalar nedeniyle milyonlarca m3 su kaybı, onarım için harcanan maddi kaynaklar, hattın boşaltılması onarımı ve hattın tekrar doldurulması için geçen zamanda yapılan kesintiler Bodrum’da yaşayan halkı canından bezdirmiştir. Sonuçlanan tespit davasına rağmen yıllardır tecelli etmeyen adalet ve DSİ içindeki soruşturmanın sonucu beklenmeden bir formül bulunup çözüm üretilmelidir. İlgili kurum DSİ ve ilgili bakanlık ile müzakere kapıları daima açık tutulmalıdır. Bu kadar mağduriyet varken, kimin haklı kimin haksız olduğunun artık bir önemi yoktur. Su tasarrufu için tedbirler alınmalıdır. Su kullanımında adil kullanım hakkı dışındaki aşırı tüketimlerde birkaç kademeli olarak caydırıcı fiyat uygulamalarına geçilmelidir; su tüketimi bu yolla bir miktar dizginlenecektir. Su sarfiyatı artışı nüfus artışının iki katı seviyelerindedir. Halkımızın da su tüketimi konusunda daha bilinçli ve dikkatli olması için gerekli her türlü çalışma yapılmalıdır.
Bodrum Belediyesi’nden Taleplerimiz
Bodrum Belediyesi meclis gündemine getirdiğimiz Yağmur Suyu Hasatı ile ilgili karar alınması veya mevcut yönetmeliğin uygulamasını ve denetlenmesini, konut ve sitelerde havuz konusuna sınırlandırma ve denetim getirilmesini bekliyoruz. Bodrum istiap haddini aşmıştır. Suyumuz yetmemektedir. Atık su altyapısı yetersizdir. Trafik işkence haline dönmüştür. Trafolar aşırı yük nedeniyle patlamaktadır. İlave nüfus artışına sebep verebilecek, Bodrum’u yaşanılmaz hale getirecek, turizm kenti olmaktan çıkaracak her türlü uygulamadan vazgeçilmeli, planlı hareket edilmelidir.
Suç Duyurusu
Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi “Su hakkı, yaşam hakkıdır”. Yaşam hakkımızı sekteye uğratanlardan şikayetçiyiz. İlgili kurumların yetkilileri sorumluluklarını yerine getirmemekte, kanun ve yönetmeliklere uymamakta, yetkilerini kullanmamaktadırlar. Konunun çözüme ulaştırılmaması, görevi ihmal ve ihlaldir. Suç duyurusunda bulunacağız. Tespitlerimiz ve açıkladığımız bilgiler ışığında, ilgili kurumların kifayetsiz kalması sebebiyle, Bodrum halkına, esnafımıza ve turizmimize yapılan maddi ve manevi eziyetin sonlandırılması için CİMER’e başvuru yapacağız.
Kamuoyunun bilgisine sunarız.
Bodrum Kent Konseyi | Su Çalışma Grubu
